 28 lutego miłośnicy Finlandii, jej historii i kultury wspominali Kalevalę - narodową epopeję Finów. I wszystko, co z nią związane - chociażby zasłużonego dla kultury naszych narodów śp. Jerzego Litwiniuka - tłumacza języka fińskiego, w szczególności tłumacza Kalevali, zmarłego 18.10.2012 roku.
Kalevala odegrała niezwykłą rolę polityczną i kulturową, będąc natchnieniem całych pokoleń fińskich twórców. W fascynujący sposób łączy się z nią muzyka Jeana Sibeliusa, najwybitniejszego fińskiego kompozytora. Jest na wskroś przeniknięta jej duchem.
Pod wieloma względami Kalevala przypominać może grecką Iliadę i Odyseję. Podobnie jak epopeja grecka, jest dziełem nawarstwienia się ludowych legend i podań oraz ostatecznego ich zredagowania przez wybitną jednostkę. Praca Eliasa Lönnrota - autora Kalevali, fińskiego poety narodowego, jest analogiczna do dzieła legendarnego Homera, choć dzieliło ich przeszło 26 stuleci. Podobna jest rola, jaką spełniały Iliada i Odyseja. Jednak Kalevala spełniała inną funkcję narodowej epopei, różną w swoim charakterze od choćby Pana Tadeusza, nieodparcie przychodzącemu na myśl Polakowi na dźwięk hasła "epopeja narodowa".
Należy podkreślić raz jeszcze, że Kalevala to dzieło całego narodu fińskiego, a nie pojedynczej jednostki. Bardzo szybko odkryto kolejne jej zalety - okazała się ona bezcennym materiałem etnograficznym, źródłem rzetelnej wiedzy na temat wierzeń, obyczajów, poglądów oraz struktur społecznych najdawniejszych mieszkańców Ziemi Finów.
Zebrane przez Lönnrota "runy" (legendy) okazały się niemal nieskażone poważniejszymi naleciałościami współczesności. Tradycja okazała się niezwykle silna. Skoro już jednak mowa o zestawieniu Kalevali z Iliadą i Odyseją, należy wskazać na podstawową pomiędzy nimi różnicę.
Tkwi ona w odmiennych przesłaniach, jakie niosą te eposy: dzieła Grecji i Homera sławią wojowników i ich sukcesy. Natomiast dzieło Finlandii i Lönnrota sławi prostego człowieka oraz jego pracę. Wynika to oczywiście z dziejów narodu fińskiego, odmiennych bardzo od dziejów Greków. Przez stulecia zaborów lud fiński stanowił jedną uciskaną klasę - chłopstwo. Kalevala powstała zatem wśród zagród wiejskich, zaś oparcie Iliadzie i Odysei dały dwory greckich władców.
Lecz mimo tego, wizja człowieka niesiona przez Kalevalę wydaje się być bardziej optymistyczna od wizji starogreckiej. W tej ostatniej człowiek może całkowicie polegać swojej pracy, mądrości oraz sprycie, tam natomiast jest uwikłany w wątpliwe moralnie sprawy pomiędzy bogami i nadto całkowicie uległy wobec wszechwładnego przeznaczenia.
Kalevala szeroko sławi siłę natury, przede wszystkim tę, która tkwi w człowieku. Dla człowieka wszystko jest możliwe. Jeden z bohaterów Kalevali Vajnamoionen - stary mądry czarownik, był według niektórych run tym, który stworzył świat. Odważa się nawet wtargnąć do Tuoneli - krainy zmarłych, aby usłyszeć magiczne słowa, konieczne do zbudowania dobrej łodzi. Podobnie śmiali i pogodni są inni bohaterowie runicznych legend - młodzieńcy: Lemminkainen i Kullervo, czy też fiński Hefajstos - Ilmavinen. Lecz Ci i inni bohaterowie eposu nie są wojownikami - to prości rybacy, pasterze i myśliwi.
Ogromny jest ładunek emocjonalny i dydaktyczny fińskiej epopei narodowej . Sławi ona pracę, dzięki której człowiek staje się wielki, gani przywary, jak choćby lekkomyślność, która przywiodła Lemminkainena do zguby (zginął z rąk okrutnego bożka).
Być może bez Kalevali nie byłoby nie tylko języka fińskiego i współczesnej Finlandii, ale i muzyki Sibeliusa, przynajmniej takiej, jaką znamy i podziwiamy. Jak mówi Kalevala, że "melodia rodzi się ze smutku", tak z wielkiego eposu i języka fińskiego zrodziła się melodyka Sibeliusa oraz swoisty prymat melodii, jakim są nacechowane dzieła twórcy fińskiej muzyki narodowej. Bo przecież podziwiamy Sibeliusa przede wszystkim jako niezrównanego melodyka. Podczas studiów w Wiedniu kompozytor interesował się nie tylko Kalevalą i innymi przejawami fińskiej kultury, ale także fińskim językiem samym w sobie. To właśnie z tego okresu pochodzi pamiętny fragment list, pełen zachwytu nad Kalevalą i fińskim językiem.
(?) "Sibelius, jak się zdaje łączy fiński język i ludową muzykę, a Jego własny styl melodyczny ma pewne powiązania z rytmem mowy i intonacją tego języka. Wśród nich widzimy brak przedtaktów, częste występowanie rytmów spondeicznych i daktylicznych oraz ciekawe przyzwyczajenie do rozpoczynania myśli długą, wytrzymywaną nutą i kończenia jej w sposób opadający.
Podobieństwa są wyraźne: w fińskim, akcent pada na pierwszą sylabę słowa, intonacja ma charakter opadający i w zdaniu zwyczajnej długości, zawsze wznosi się na początku, aby opaść na końcu. Analogię wykazuje także sposób konstrukcji wyrazów - jedna długa sylaba stanowi rdzeń, do którego dodawane są sylaby modyfikujące - przyrostki i przedrostki" (?)
Oczywiście, fascynujące zagadnienie inspiracji językiem fińskim, jest niezwykle złożone. Ale z pewnością wpływ języka fińskiego i fińskiej epopei na sposób komponowania Sibeliusa jest znaczący. Nie tylko Kalevalę, jej treść i klimat, ale również język fiński należy uznać za niezwykle istotne dla nadania twórczości Sibeliusa wybitnie narodowego charakteru.
Kalevala natomiast, jako źródło fabularnej treści muzyki Sibeliusa, będzie przewijać się przez wszystkie okresy Jego twórczości kompozytorskiej. Świadczyć o tym będą nie tylko tytuły kompozycji Sibeliusa (np. Finlandia, Karelia, Lemminkainen, Kullervo), ale również Jego własne komentarze do partytur, także specyficzny klimat, często ilustracyjność, - które sprawiają, że słuchając muzyki Jean Sibeliusa, można poczuć się przeniesionym do "Krainy Tysiąca Jezior"?
Tekst: Maria Kujcys-Sołobodowska, Warszawa
* Maria Kujcys-Sołobodowska jest autorką pracy biograficznej pt ."Jean Sibelius - twórca fińskiej muzyki narodowej
|
